Door: Thea de Ruijter, jurist
De overheid krijgt een veranderende rol bij de Omgevingswet ten opzichte van het huidige recht. In de memorie van toelichting bij de Omgevingswet wordt gesproken over een paradigmawisseling:
Een paradigmawisseling is, volgens Thomas Kuhn (natuurkundige en wetenschapsfilosoof), een ontwikkeling in de wetenschap die leidt tot een dramatisch ander beeld van de werkelijkheid.
De paradigmawisseling die met de Omgevingswet wordt beoogd, vraagt om een andere bestuurlijke cultuur die niet door een wettelijk stelsel wordt bepaald, maar wel met passende wetgeving kan worden ondersteund.
De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) stelt in het rapport ‘Vertrouwen in de burgers’, dat ruimte bieden voor nieuwe vormen van betrokkenheid vraagt om vertrouwen van beleidsmakers in burgers. Het kan zo zijn dat bij het betrekken van burgers bij besluitvorming, geaccepteerd moet worden dat er ook besluiten genomen worden die politiek minder gewenst zijn. Dat bevordert het vertrouwen van de burger in de rechtvaardigheid van een besluit.
De huidige manier van werken is in de regel dat de gemeente een plan ontwikkelt. Mogelijk in samenwerking met een projectontwikkelaar. Dit plan wordt op een informatieavond met burgers besproken. Geluisterd wordt naar de mening en opmerkingen van de burger. Echter, in veel gevallen is er geen ruimte in het plan om tegemoet te komen aan de wensen van burgers. Burgers voelen zich dan niet gehoord en dat zet de toon van wantrouwen. Overigens, wantrouwen kan ook ontstaan uit onwetendheid en het simpel niet begrijpen van een besluit van de overheid. Juridisch taalgebruik is daar vaak debet aan. Taalgebruik dat aansluit bij de burger en transparantie bij besluitvorming is dan ook van groot belang.
De WRR stelt dat het belangrijk is te onderkennen waarom burgers in actie komen tegen de gemeente. De betrokkenheid van burgers vereist dat de gemeente vanuit de burger kan denken. Waarom zijn er de notoire klagers die tegen elk plan van de gemeente in gaan? Waarom is er maatschappelijke weerstand tegen verandering en willen burgers graag de situatie houden zoals die is? Een ander aspect is dat de burger mondiger wordt en ook kan beschikken over kwaliteiten, waar de gemeente bij uitwerking van plannen iets aan kan hebben. Burgers denken vaak zelf ook na over hoe hun leefomgeving kan verbeteren. Van beleidsmakers wordt dan ook gevraagd om een positiever beeld van de burger te ontwikkelen. Durven loslaten als het kan, maar sturen wanneer dat nodig is.
Het sleutelwoord is dus vertrouwen, maar hoe werkt dat door in de instrumenten van de Omgevingswet? Voor gemeenten moet dat doorwerken in de omgevingsvisie en het omgevingsplan. Ook moet het aantal te verlenen omgevingsvergunningen drastisch naar beneden.
Voor wat betreft de omgevingsvisie houdt dit in dat burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties, invloed kunnen uitoefenen op de ontwikkeling van de omgevingsvisie. Bij het opstellen moeten zij dan ook actief worden betrokken. De uiteindelijke omgevingsvisie moet niet een strak vastgelegd plan voor de toekomst van een gemeente zijn. Er moet ruimte blijven voor nieuwe ontwikkelingen vanuit de samenleving.
De omgevingsvisie vindt zijn uitwerking vervolgens in het omgevingsplan. Het omgevingsplan moet in navolging van de omgevingsvisie met ruime kaders worden opgezet. Meer initiatieven moeten mogelijk worden met enkel een melding, in plaats van het aanvragen van een omgevingsvergunning. Daarnaast moet er meer vergunningvrij mogelijk worden gemaakt. Dit houdt in dat er meer vertrouwen wordt gegeven aan de burger.
De burger wordt hierin aangesproken op zijn eigen verantwoordelijkheid en zorg voor de fysieke leefomgeving. Zijn activiteiten moeten voldoen aan de maatschappelijke doelen van de Omgevingswet. De gemeente kan in het omgevingsplan per activiteit zorgdoelen opstellen waaraan betreffende activiteiten moeten voldoen.
Zo moet bij de activiteit ‘bouwen’ voldaan worden aan de zorgplicht dat een bouwwerk veilig moet zijn. Het vergunningvrije bouwwerk, waarbij sprake is van een onveilige draagconstructie, voldoet niet aan dit zorgdoel. Enerzijds wordt hier dus het vertrouwen bij de burger gelegd om te zorgen voor een veilig bouwwerk, anderzijds is het door de gemeente wel mogelijk de burger te wijzen op deze zorgplicht of zelfs te handhaven wanneer niet wordt voldaan aan deze plicht. Het is echter niet de bedoeling dat alle vergunningvrije en meldingplichtige activiteiten door de gemeente actief worden gecontroleerd. Het past de gemeente meer een faciliterende rol aan te nemen. Vertrouwen geven is vertrouwen krijgen.
De Omgevingswet levert een bescheiden bijdrage aan het herstel van vertrouwen in de overheid. Door het faciliteren van burgerparticipatie, betere besluitvorming over projecten, inzichtelijkere procedures en regelgeving, en beter beschikbare informatie over de fysieke leefomgeving. Het is dan ook aan de bestuurders en ambtenaren om de fysieke leefomgeving integraal te benaderen. Zij moeten het aandurven risico te nemen en de wil hebben om los te laten.
|
|
|
| ContactTelefoon: 088-8883000E-mail: info@thorbecke.nlVolg ons via |